“Non hai garantías de que nunhas novas eleccións Podemos vaia a mellorar os resultados”, advirte Boaventura de Sousa Santos (Coímbra, 1940), director do Centro de Estudos Sociais da Universidade de Coimbra, nun descanso da conferencia sobre colonialismo en Europa organizada por AGE na Coruña o pasado fin de semana
La Duda.Net
Erik Dobaño
24 Feb 2016
Boaventura vai pechar as xornadas deixando un consello para a esquerda española que negocia a posibilidade de apoiar un goberno do PSOE. Pensen na Europa do sur, pensen en Europa, porque só desde unha democratización de Europa poden chegar solucións para os Estados, mesmo para as nacións fronte o colonialismo que inda persiste.
– Está a esquerda en retirada en Europa?
– Eu penso que o nivel da Unión Europea e das institucións europeas hai idea de que para ser europeísta tes que ser de dereitas. Só a dereita é europeísta, polo tanto a esquerda é antieuropeísta. Iso é o que eles queren impor: Hai uns días houbo en debate no Parlamento Europeo no que os deputados da dereita quixeron evidenciar que un goberno de esquerda, estábase falando de Portugal, non ten lugar na Europa de hoxe. É evidente que se trata de eliminar a idea de esquerda de Europa. Iso forma parte dun proxecto máis amplo do capitalismo financeiro para transformar Europa desde as institucións europeas porque é máis fácil facelo así que país a país. Hoxe, hai países que resisten a onda neoliberal pero as institucións xa están todas contaminadas, absorbidas por esa lóxica e o sinal máis claro diso é o tratado transatlántico de comercio que vai eliminar calquera especificidade europea en termos económicos en relación os Estados Unidos. Ese proxecto está aí, non sabemos se vai ter éxito. A esquerda non está en retirada; está a ser empurrada para fóra. Mais está a resistir, por veces de xeito non moi exemplar, como no caso de Grecia, que é un resistir de xeonllos. Pero importante que se manteña para todos. A esquerda portuguesa aprendeu bastante ca crise grega e permitiu que se entendesen grupos de esquerda que nunca antes se entenderan e iso fíxose a través de consultas as bases. Fíxoo por exemplo o Partido Comunista e o pobo estaba tan martirizado co goberno da dereita que aceptou apoiar un goberno socialista.
– Que leccións tira do que acontece coa esquerda no seu país?
– A loita é desigual, mais estamos a loitar. E estamos a loitar a dous niveis. Por fin a esquerda está a aprender. Porque vivimos en Europa unha situación de pre-fascismo e comezan a darse unións de forzas de esquerda que antes non eran posibles. Hai unha loita a nivel de Estados, e o caso portugués é interesante, porque non vai fracasar porque os partidos de esquerda se desentendan, si o fai será porque Bruxelas nos obriga. E moi probablemente vai obrigar a Portugal a fracasar. Non porque teñan medo dos portugueses; o que teñen medo é de España. O outro nivel é o supraestatal, e aí é onde se inxiren os movementos como o de Varufakis. Queremos mostrar os europeos que o sistema de institucións europeas é moi antidemocrático, permite grupos de presións que non se permiten a nivel do Estado.
– Esa incipiente esquerda paneuropea non estaría dentro do que vostede define como globalismo localizado, en canto discurso dunha elite intelectual?
– Eu traballo a metade do meu tempo na universidade e a outra metade cos movementos sociais. Só acepto convites de universidades se podo dispoñer da metade do tempo para traballar cos movementos sociais. Estamos a xerar outro tipo de intelectual, moito menos elitista. Eu considérome un intelectual de retagarda. Un intelectual que vai atrás cos movementos e non vai a fronte. Moitas voces o que fago é de portavoz de moitas cousas que traballamos cas organizacións. Xa no 2003 propuxen no Foro Social Mundial unha nova articulación cos movementos a través da universidade popular. É preciso construír outro tipo de alianzas a partir das epistemoloxías do sur; isto é, combinar os saberes, nin demonizar o saber académico nin pensar que é o único válido, e comprender que hai outros coñecementos e o mellor é o que ven da loita. Estamos a tentar que o coñecemento de que perde na loita chegue tamén ás universidades, que ata agora só reproduciron o do poder.
– Que foi daquel foro, e da gran esperanza que espertou o Brasil de Lula?
– Pois pasa por unha crise moi grave, que é produto dunha combinación entre os erros que o propio Partido dos Traballadores cometeu no poder e a influencia do imperialismo norteamericano que se asustou con aqueles gobernos que apareceron xustamente cando o imperialismo estaba ocupado ca guerra no Medio Oriente. Pero hoxe volveu. En marzo Obama empezará en Cuba unha viaxe por América Latina.
– Cales foron os erros dos gobernos de Brasil e deses outros gobernos da rexión?
– O fundamental foi gobernar á maneira antiga para obxectivos novos. Isto é, gobernar cun sistema político completamente corrompido, e corrompido basicamente por diñeiro, tratando de facer distribución social. En segundo lugar, un modelo económico que se asentou sobre o colonialismo máis puro, centrando todo o desenvolvemento na explotación dos recursos naturais. O ciclo deses recursos é un ciclo curto, de dez a quince anos, só o do petróleo foi maior, e neste momento o ciclo esgotouse e os gobernos non teñen outra alternativa para continuar as políticas de redistribución que a tributación. Mais eles aceitaron a lóxica neoliberal que di que os ricos non deben pagar impostos. Non podendo recorrer á tributación só hai unha solución que son os préstamos internacionais para ficar suxeitos os mercados internacionais a través da débeda que ironicamente se chama soberana. O máis grave é que cando a dereita regresa o poder poderiamos pensar que como houbera unha inclinación cara a esquerda, a dereita trataría de ocupar o centro. E non. A dereita está a ser oligárquica, racista, agresiva como nunca. É o caso de Macri. E non teño dúbida de que será así cando teña o poder no Brasil ou en Venezuela.
– Naomi Klein di que o cambio climático non é un problema máis que apuntar na axenda o lado dos impostos e da sanidade, di que é o problema. Que pensa a esquerda disto?
– Por primeira vez o capitalismo choca cas posibilidades de absorción da natureza. A capacidade de carga da natureza está a tocar o límite. Hai moito tempo que desde o marxismo se teorizaron dúas contradicións no capitalismo: entre o capital e o traballo e entre o capital e a natureza. Hoxe claramente ambas están a exacerbarse. Eu penso que o que é preciso, e que Naomi Klein non mostra con demasiada claridade, é que ten que darse unha loita anticapitalista. Mudar o modelo económico non pode ser unha cousa vaga, ten que ser unha solución anticapitalista. Nós sabemos regular o capitalismo no sentido da primeira contradición, durante un tempo cando menos; pero non sabemos regular o capitalismo no sentido da segunda contradición, porque é totalmente hostil a calquera protección ambiental. Non é un problema novo, pero en este momento serve para colocar na axenda política o fin do capitalismo, mais dunha forma tráxica. Non é cuestión de saber se o capitalismo sobrevive, é saber se nós sobreviviremos o capitalismo. Isto é relativamente novo, non está inda na consciencia popular, pero irá incorporándose gradualmente.
– Falando da primeira contradición: ofrece a renda básica, a que tamén se refire Klein ou a mesma que Podemos gardou no caixón, unha saída o capitalismo?
– Curiosamente a finais dos noventa foi o PS o que iniciou en Portugal unha política tímida pero que ía no sentido da proposta forte dunha renda básica. É unha lectura que se fai desde capitalismo que mesmo cando permite o crecemento económico non o acompaña co aumento do emprego e, polo tanto, estamos nunha situación de desemprego estrutural. Dado que o traballo foi o gran camiño para acceder á cidadanía, temos que encontrar unha vía alternativa para garantir os dereitos de cidadanía, e iso é o que significa a renda básica. Pero polo de agora, as propostas de renda básica non teñen chegado ata aí. Teñen sido apenas un alivio da pobreza porque non se quere de maneira ningunha chocar contra a necesidade do capitalismo de manter unha man de obra barata. Non precisa de moita man de obra, basta ver os niveis de desemprego actuais, mais cando a precisa quere que ela sexa barata e para iso as rendas de cidadanía deben seguir sendo baixas.
– Non hai moito tempo, na presentación dun libro de Manuel Castells, Pablo Iglesias dixo que o problema grego foi que Grecia non ten armas nucleares, que si o cambio acontecera en Francia as negociacións ca troika terían rematado de xeito distinto.
– Todo o discurso de Podemos está cheo de boas metáforas. A cuestión non é esa. Sucede que a Europa actual, que non é unha estrutura democrática, só entende a política como un xogo de correlación de forzas. Penso que o que Pablo quería dicir con iso é que a Grecia lle faltaron recursos non democráticos que puidesen ter equilibrado a negociación. Grecia é pequena, non chega o 2% do PIB europeo e non ten un recurso non democrático de oposición que puidese dalgunha maneira compensar a súa debilidade. Era iso o que quería dicir.
– Son precisos recursos non democráticos para camiñar cara unha Europa democrática?
– Por iso o que eu creo que temos que democratizar Europa. Se nos continuamos dentro desta lóxica de Europa-empresa, que se puidera optaría por unha acumulación primitiva a través de recursos non democráticos. Non basta ampliar as democracias nacionais, precisamos tamén dunha democratización de Europa. Estamos fronte a un poder que ve as cousas xeo-estratexicamente e en termos de recursos non democráticos.
– Como se ve a Podemos desde fóra de España?
– Coñezo a Podemos desde dentro. Pero si me pide que dea unha visión desde fóra, o que teño son dúas imaxes. Unha é que Podemos parece demasiado arrogante nas negociacións co PSOE, no sentido de que está poñendo as cousas difíciles e quizás debía encontrar o seu lugar nunha solución de gobernabilidade de España. A outra visión é que é fundamental para a Europa de esquerdas, sobre todo no sur, que haxa un goberno de esquerda en España. Se houbera aquí unha solución de esquerda, isto pode vir a favorecer a mudanza democrática de Europa, que é a única solución. Comprendo as dificultades, pero visto desde a Europa do sur, apostaría por esa solución de esquerda aquí en España. Teño que ser coidadoso nisto que vou dicir, pero penso que dentro de Podemos pensan coma nós, que é preciso unha solución de esquerda, pero creen que non será agora, que será máis adiante, haberá máis eleccións e que os resultados serán mellores. Eu non estou tan seguro diso. Os cidadáns europeos están nunha situación de gran confusión política, como se viu en Grecia, onde estaban contra a austeridade mais queren o euro, cando o euro significa austeridade. Os europeos queren votar a esquerda pero teñen moito medo a que non haxa goberno, queren gobernabilidade.
Related posts:
- Portugal: O acordo para parar o empobrecimento
- Boaventura de Sousa: “Sin el colonialismo no se podría entender la crisis de los refugiados”
- Boaventura de Sousa Santos: Solidariedade com a Grécia
- Mesa de convergência pede união da esquerda, alternativa ao capitalismo e fim das guerras e da exploração
- Boaventura de Sousa Santos: Não há escolhas ideais
